GIA ĐỊNH THÀNH THÔNG CHÍ

Gia Định thành thông chí hay Gia Định thông chí là một quyển địa chí của Trịnh Hoài Đức (1765-1825) viết về miền đất Gia Định bằng chữ Nho và chữ Nôm, là một sử liệu quan trọng về Nam bộ thời nhà Nguyễn. Không rõ thời gian Trịnh Hoài Đức biên soạn sách này, một số học giả cho rằng cuốn sách đã hoàn thành vào đời Gia Long (1802–1820) và được hiến vào năm Minh Mạng thứ nhất (Canh Thìn, 1820) sau khi triều Nguyễn có chiếu tìm kiếm và thu thập thư tịch cũ.

Quyển sách được ghi chép rất công phu và tỉ mỉ về núi sông, khí hậu, hành chính, thành trì, cũng như về phong tục tập quán, tính cách và sinh hoạt của dân cư tại vùng đất Gia Định từ thời Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lược đất này từ năm 1698 cho đến những năm đầu thế kỷ 19. Gia Định hay Gia Định thành ban đầu vốn là tên gọi để dùng toàn bộ khu vực miền Nam Việt Nam, vì vậy, có thể nói bộ sách viết về cả miền Gia Định, hay Nam Bộ xưa. 

Các sử gia triều Nguyễn khi xưa cũng đã dựa vào cuốn sách này để soạn các bộ: Đại Nam thực lục (Tiền biên), Đại Nam liệt truyện (Tiền biên), Đại Nam nhất thống chí (phần Lục tỉnh Nam bộ). Năm 1862, sau khi thực dân Pháp chiếm được ba tỉnh miền Đông Nam kỳ gồm Gia Định, Định Tường, Biên Hòa đã tổ chức biên dịch ngay sách này thành tiếng Pháp để phục vụ cho công cuộc khai thác thuộc địa của họ. Tại Trung Quốc, sách cũng được xuất bản cùng với Lĩnh Nam trích quái, và Hà Tiên trấn Hiệp trấn Mạc thị gia phả năm 1991 nhằm giúp hiểu rõ hơn về lịch sử di dân sang Việt Nam của người Trung Quốc vào đầu thời nhà Thanh. Cuốn sách được xem là một trong những công trình nghiên cứu đặc sắc, kinh điển nhất thời nhà Nguyễn, được người đương thời đánh giá cao và tin cậy vào độ sử liệu của chúng và coi như một tác phẩm kinh điển, chính thức về Nam Bộ dưới góc độ địa lý và lịch sử, quan lại Nam Bộ xưa hầu như đều phải nắm rõ cuốn sách này.

Xem thêm…